مقدمه :

همیشه بهار تا مدتها به عنوان گیاهی زینتی کشت می شد تا این که خواص دارویی آن شناخته شد و به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرارگرفت . کشت این گیاه در اروپا از قرن هفتم آغاز شد . در برخی از فارماکوپه ها به عنوان دارو معرفی شده اند و برای مداوای بیماری های معده و روده ای استفاده می شوند . مواد رنگی استخراج شده از گل همیشه بهار در رنگ کردن موادغذایی و همچنین در رنگ کردن بعضی از انواع چربی ها استفاده می شود . گل همیشه بهار 500 سال پیش پراکندگی وسیعی در ایتالیا داشته است .

این گیاه در کشورهای آلمان ، استرالیا، چک اسلواکی ، اطریش ، سوییس ، مجارستان و به تازگی در مصر و سوریه به عنوان گیاهی دارویی کشت می شود .

ویژگی های گیاه شناسی

گل همیشه بهار (Calendula officinalis L.) گیاهی زیبا و علفی و یک ساله است از خانواده مرکبان که منشاء آن مدیترانه و غرب آسیا و اروپای مرکزی گزارش شده است . در این گیاه ریشه مخروطی شکل است و به طور مستقیم در عمق خاک فرو می رود . ارتفاع ساقه بین 40 تا 70 سانتی متر است . از قسمت تحتانی ساقه ، شاخه های فراوان و کوتاهی منشعب می شوند .

برگ ها بلند ، باریک ، کم و بیش کرکدار و بدون دندانه هستند و به صورت متناوب روی شاخه قرار گرفته اند . رنگ آنها سبز روشن است . گل ها درشت و قطر آنها بین 4 تا 7 سانتی متر است . گلچه های زبانه ای روی محورهای دایره ای متحدالمرکز که تعداد آن ها 4 تا 8 یا بیشتر است ، قرار می گیرند . رنگ گل ها زرد یا نارنجی است که به تناسب گرما و رطوبت محیط زندگی ، به طور منظم صبح ها در فاصله ساعت 9 تا 10 شکفته و سپس در بعد از ظهر بین ساعات 4 تا 5 جمع می شود . میوه فندقی و قهوه ای رنگ و سطح آن ناصاف است . وزن هزار دانه 8 تا 12 گرم است .

نیازهای اکولوژیکی

از آن جایی که منشأ این گیاه نواحی گرم مدیترانه ای است ، در طول رویش به گرما و همچنین تابش نور نیاز دارد . همیشه بهار به خوبی قادر است خشکی را تحمل نماید . بذور در دمای 8 تا 10 درجه سانتی گراد پس از 4 تا 5 روز جوانه می زنند . بذور تا 5 الی 6 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند .

همیشه بهار درجه حرارت های پایین را به خوبی تحمل می کند . حتی برای مدت محدودی قادر به تحمل درجه حرارت های زیر صفر است . اگر چه این گیاه در خاک های فقیر (از نظر مواد غذایی) نیز گل های زیبایی تولید می کند ، ولی در این شرایط حداقل مقدار ماده موثره را خواهند داشت . بافت خاک هایی که در آن همیشه بهار کشت
می شود باید طوری باشد که عمل تهویه به سهولت انجام گیرد . سطح زمین باید به طور کامل صاف باشد زیرا پستی و بلندی سبب آب ایستایی شده که برای رویش گیاه خطرناک است. رطوبت زیاد برای همیشه بهار مضر است و خطر گسترش بیماری های قارچی را افزایش می دهد . ph خاک برای همیشه بهار بین 5/4 تا 2/8 مناسب است .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه

ازت زیاد برای همیشه بهار مناسب نیست زیرا سبب تحریک رشد رویشی و کاهش رشد زایشی آن و در نتیجه کاهش تعداد گل ها می شود . افزودن 60 تا 80کیلو گرم در هکتار اکسید فسفر و 80 تا 100 کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس به خاک در فصل پاییز به هنگام آماده ساختن زمین برای گیاهان مفید است . در فصل بهار و پس از رویش گیاهان (بین ماه های خرداد ـ تیر ) 40 تا60 کیلو گرم در هکتار ازت به زمین می افزایند . زمین هایی که همیشه بهار در آن ها کشت می شود ، نباید مواد آلی فراوان داشته باشند . از این رو اضافه کردن کود های حیوانی به خاک باید با دقت انجام گیرد .

آماده سازی خاک

در فصل پاییز زمین را شخم عمیق زده ، پس از افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز ، آن ها را با دیسک به عمق 15 تا 20 سانتی متری زمین فرو می کنند و اواخر زمستان زمین را تسطیح می کنند . عمق تسطیح باید به خوبی صورت گیرد به طوری که زمین بدون هرگونه پستی و بلندی گردد تا سبب آب ایسایی نشود .

کاشت

اواخر زمستان زمان مناسبی برای کاشت همیشه بهار است. بذور در ردیف هایی به فاصله 40 تا 50 سانتی متر کشت می شوند. عمق بذر همیشه بهار در موقع کشت باید 2 تا 3 سانتی متر باشد . برای هر هکتار زمین به 6 تا 8 کیلو گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.

جهت تسریع و هماهنگی در رویش بذر، آبیاری زمین پس از کاشت ضرورت دارد.

مراقبت و نگهداری

پس از رویش، زمانی که گیاهان 3 تا 5 برگی شدند، چنانچه در طول ردیف ها تراکم زیادی داشته باشند آنها را طوری باید تنک کرد که فاصله دو بوته از هم به 5 تا 8 سانتی متر برسد. چون دوره رویشی همیشه بهار طولانی است، باید علفهای هرز را در طول رویش گیاهان 1 تا 2 بار وجین کرد. برای مبارزه با علفهای هرز می توان از علف کش های مناسب مانند مالوران و دوآل استفاده کرد.

ممکن است گیاهان از اوایل تابستان به وسیله برخی عوامل بیماری زای قارچی مانند سفیدک آلوده شوند. برای مبارزه می توان از قارچ کش های سولفوره استفاده کرد.

برخی آفات نیز در طول رویش همیشه بهار خسارت زیادی به بار می آورند. از آفات مهم این گیاه می توان از شب پره برگخوار و جالیز و صیفی نام برد. رعایت فاصله کشت، وجین علفهای هرز و مبارزه شیمیایی با لارو های سن اول نقش عمده ای در مبارزه با آن دارد. برداشت گیاهان به سرعت رشد می کنند و گل ها بیشتر از اواخر بهار باز شده و قابل برداشت می شوند. پس از چیدن گل ها ، همواره گل های جدیدی به وجود می آید به طوری که برداشت گل ها را می توان تا قبل از بروز سرما همچنان ادام داد.

برای اینکه گلبرگها رنگ خود را از دست ندهند و از کیفیت مطلوبی برخوردار باشند، گل ها را باید به سرعت خشک کرد .

گل ها اگر کم باشند آنها را در سایه و اگر مقدار آن زیاد باشد در خشک کن های الکتریکی در دمای 30 تا 40 درجه سانتی گراد خشک می کنند .

مقدار محصول گل خشک شده به همراه کاسبرگ 1 تا 2 تن در هکتار و بدون کاسبرگ 350 تا 400 کیلوگرم در هکتار خواهد بود .

ترکیبات شیمیایی

مواد موثره این گیاه در گل ها ساخته و ذخیره می شود . مهمترین آنها فلاونوییدهای محلول در آب ، کارتونویید ها ، اسانس ، مواد موسیلاژی و ویتامین "E" و همچنین دارای ماده ای به نام کالاندولین است . تحقیقات اخیر نشان می دهد که بذور همیشه بهار دارای روغن است.