سیاه دانه (حبه السودا)

گیاه شناسی :
سیاه دانه، شونیز بیابانی، سیاه تخمه گندم، حبه سودا، گیل نیک، علف چنگ، سیاه دانه گندم، ارکل چمن اوتی
نام انگلیسی: Corncockle - Common corncokle – wild sawager – bastard nigella
نام علمی:Agrostemma githago و nigella sativa
خانواده: Caryophyllaceae

سياه دانه حاوي 30 تا40 درصد ماده روغني و 0.5 تا يک ونيم درصد اسانس با بوي نامطبوع و قندهاي مختلف ، مواد صنعتي و ساپونوئيدي است.
سیاه دانه گرم و گیاه سیاه دانه علاوه برخواص درمانی در بیماریهای گوارشی ،تنفسی و کلیوی دارای خواص ضد تشنجی است.
گیاه سیاه دانه به دل گیاه سیاه دانه به دلیل داشتن ماده ای موسوم به تیمو کیتون در دانه های خود دارای اثر خود دارای اثرات ضدتشنجی است .نتایج آزمایشهای مختلف به عمل آمده نشان داد که گیاه سیاه دانه می تواند موجب تاخیر در زمان شروع تشنج و کاهش مدت تشنج شود. همچنين از دانه هاي آن، اثر ضدتوموري و ضدباکتري نيز مشاهده شده و ممکن است اثر ضدنفخي آن مربوط به داشتن اثر ضدباکتريايي باشد.
بيماري نفخ ، بسيار شايع است بيشتر مردم جامعه به دليل بي توجهي و رعايت نکردن رژيم غذايي مناسب و زياده روي در غذا دچار آن مي شوند.
از اسانس سياه دانه، ماده اي به نام نيژلون استخراج مي شود دانه اين گياه اثر قاعده آور، ضد کرم ، مسهل و زياد کننده ترشحات شير دارد از دانه هاي آن براي مصارف مذکور و دفع گازهاي معده و بيماري هاي نزله اي دستگاه تنفسي استفاده مي شود
خواص سیاه دانه از نظر احادیث :
 

پيامبر اكرم صلى الله عليه وسلم  خبر داد كه سياه دانه درمان براى همه ي بيمارى ها است. و واژه شفا در همه حديث ها خالى از آلت تعريف (ال) همچنين با شيوهء مثبتى بكار برده شد. از اين رو اين واژه در غالب نكره است.بنا بر اين ميتوان گفت كه در سياه دانه يك قدر از شفاى هرناخوشى هست.

حضرت رضا (علیه السلام) نقل شده ا ست که :سیاه دانه شفای از هر دردی است به جز مرگ. بخصوص برای قرقرهای شکم ( صدای شکم ) و درد شکم و خصوصا اگر با عسل خورده شود سودمند است و روایت شده که برای تب یک روز درمیان و تب غالبه سه قاشق عسل و سیاه دانه بخوریدزیرا این دو نه به حرارت مایلند نه به برودت و نه به تبع( صفرا ، سوداء ، بلغم و خون ) و شفای این دو در آنهاست منبع : کتب شیعه و اسلامی

 ابن سينا در كتاب قانون طب مي نويسد :سیاه دانه در مزاج، گرم است روغن سیاه دانه زگیل‏ها و خال‏ها را زدوده و در علاج لكه ‏های سفید و پیسی مؤثر است. اگر سیاه دانه را با عسل و آب تناول نمایند، درمان سنگ كلیه و مثانه است. ابن‏ سینا منافع سیاه دانه را به طور فهرست ‏وار چنین بیان می‏كند:ورم‏ها و جوش‏ها؛جوش‏ها و زخم‏های چركین؛سردردهای میگرنی و سرگیجه؛برای چشمهایی كه اشك فراوان دارند و چشم‏های ضعیف؛برای دستگاه تنفس (تنگی نفس، بلندی نفس و بیماری شبیه آسم)؛برای دستگاه‏های گوش و حلق و بینی و دهان؛انواع تب؛سياه دانه حاوي 30 تا40 درصد ماده روغني و 0.5 تا يک ونيم درصد اسانس با بوي نامطبوع و قندهاي مختلف ، مواد صنعتي و ساپونوئيدي است.

گلرنگ گیاهی است با نام علمیCarthamus tinctorius L .  از تیرةمرکبه( compositae) و با اینکه ظاهراً شبیه خار زرد می باشد اما بصورت علف هرز در نمی آید . گلرنگ گیاهی است که بصورت بوته ای استوار رشد می کند . میوه گلرنگ همانند میوة آفتابگردان به صورت فندقه است . دانه از نظر شکلی شبیه یک دانة کوچک آفتابگردان است و به رنگهای سیاه ، زرد ، سفیدیا کرمی با سطح خارجی صاف دیده می شود . ذخیرة روغن در لپه ها انجام می شود . وزنهر دانة گرنگ از 35 تا 50 گرم متغیر می باشد .

 گلرنگ گیاهی بلند روز است ، اما گلدهی آن در هوای گرم بمیزان قابل توجهی جلو می افتد . گیاهچه های جوان به سرما مقاومند . اما گیاه با انتقال از مرحلة رویشی به مرحلة زایشی به سرما حساس می گردد . گلرنگ به گرما نیز مقاوم است و در صورت وجود رطوبت کافی در خاک می تواند ماکزیمم حرارتهای حدود 40 درجة سانتیگراد را تحمل کند . به هوای مرطوب بخصوص در دوران گلدهی علاقمند نیست . زیادی رطوبت هوا در این دوره گلدهی موجب توسعه بیماریها و افت عملکرد می گردد . گلرنگ با داشتن ریشة عمیق و توسعه یافتگی به خشکی مقاوم است . اما مقاومت آن به خشکی از جو کمتر می باشد . گلرنگ به آب ایستادگی و کمبود تهویه نیز حساس است . گلرنگ خاکهای عمیق ، دارای بافت متوسط و اسیدیتیة حدود خنثی را ترجیح می دهد .

زنجبیل گیاهی دوساله یا چند ساله ، دارای ریزومهای خزنده و ساقه ای یکساله به طول 30 سانتی متر تا 1 متر می باشد.ساقه این گیاه توپر، راست واستوانه ای شکل است که توسط غلاف غشائی متراکم و فلس مانند احاطه می شود. برگهای این گیاه به فرم سرنیزه ای، فاقد دمبرگ، نوک تیز وبه طول 20 سانتی مترو عرض 2 سانتی متر قابل مشاهده هستند.برگها بطور متناوب بر روی غلاف ساقه قرار گرفته اند.ساقه گل دهنده که حاوی گل اذین سنبله است به موازات ساقه اصلی وبه طول 30 سانتی متر مشاهده می شود و مانند ساقه اصلی ازفلسهای نازک وغلافهای غشائی متراکم پوشیده شده است. گلهای زنجبیل به رنگ زرد مایل به سبز و منقوش به لکه هایی ارغوانی یا زرد می باشند ودر هر برا کته 2 تا 3 عدد از آنها محصور می باشند. بطور متوسط در هر گل آذین 12 تا18 گل وجود دارد و تنها یکی از سه پرچم گل بارور می باشد. میوه زنجبیل بصورت کپسول کشیده است. دوره رشد این گیاه بین 9 تا 10 ماه می باشد. هندوستان 50 درصد زنجبیل جهان را تولید می کند. سایر تولیدکنندگان بزرگ زنجبیل کشورهایی چون نیجریه،جامائیکا،سیرالئون،تایلند،تایوان،چین،جزایر ایسلند،استرالیا، ژاپن و سریلانکا میباشند. عربستان سعودی بزرگترین وارد کننده زنجبیل از امریکا،انگلستان،هلند و سودان می باشد. زنجبیل در کشورهایی چون هندوستان،اندونزی،شمال افریقا،شرق افریقا،چین استرالیا،مکزیک و جامائیکا درسطح وسیع کاشته می شود. هندوستان سالانه 67000 تن زنجبیل تولید می کند که درحدود12000 تن آن به صورت زنجبیل خشک می باشد . هندوستان زنجبیل خشک خود را به سایر کشورها صادر می کند که صادرات زنجبیل هندوستان در سال 1999 تا 2000 به ارزش 60/30 کرور روپیه بوده است .

گیاهی است چند ساله و منشا آن نواحی مدیترانه می باشد. این گیاه دارای ریشه سطحی بوده و ارتفاع آن  بسته به منطقه رویشی به 100-50 سانتی متر می رسد. ساقه چهارگوش به رنگ قرمز،  پوشیده از کرکهای ترشحی، برگها به طول 5-3 سانتی متر و تخم مرغی شکل، فاقد دندانه و به ندرت کرکدار هستند. میوه فندقه، استوانه ای شکل با سطحی صاف به رنگ قهوه ای و به طول یک میلی متر است.

خواص دارویی و موارد مصرف

اندام رویشی این گیاه به عنوان ادویه استفاده می شود. مواد موثره آن سرفه راتسکین داده و در ناراحتیهای تنفسی به عنوان ماده ای خلط آور استفاده می شود از دم کرده اندام های رویشی  به عنوان ماده ای اشتها آور و ضد نفخ استفاده می شود. اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد.

درختی تنومند و بلند قامت از تیره Fagaceae  به نسبت سریع ارشداست.برگهای آن که دم برگی کوتاه دارد.همیشه سبز و چرمی قسمت پهنک برگ به شکل بریده بریده است.

بلوط گلهای تک جنسی دارند،گلهای نر آن به صورت گروهی روی یک پایه قرار می گیرندو گلهای ماده فاقد دم گل هستند و ازکنار جوانه های فوقانی می روید.میوه آن فندقه و به صورت منفرد در درون پیاله برگ دار کم عمقی قرار دارد.زمان گل دهی اردیبهشت ماه می باشد.برای مصارف دارویی پوست میوه،برگ و پینه های درخت استفاده می کنند.میوه بلوط را هنگامی که کاملا رسیده و از پیاله های خودجداشدندجمع آوری می کنند.سپس میوه هارا بو می دهند.و با این کار نشاسته موجوددر آن تبدیل به صمغ نشاسته ای می شود وتانن های تلخ آن از بین می رود.این بلوط ها یک ماده غذایی بهداشتی برای کسانی است که به اسهال های شدید و ورم غدد مبتلا می شوند.با آسیاب کردن دانه های بلوط،قهوه بلوط بدست می آید که اگر آن را با کاکائو و شکر مخلوط کنند کاکائوی بلوط حاصل میشود که برای تقویت بدن نیز به کار میرود.برگ های تازه بلوط را برای زخم هایی که دیر التیام می یابندبه کار می برند.پینه های درخت را برای تانن خالص که موارد مصرف بسیاری در داروسازی دارداز جمله توقف خون ریزی دماغ یا زخم ها،غرغره و مرهم استفاده می کنند.